Asko dira oraindik euskal zinema industriarik ez dugula sinisten dutenak. Zerbait existitzen bada, “mini industria” bezala definitzen du esaterako Jon Garaño ‘Loreak errepidean’ euskarazko film luzearen zuzendarietako batek. Haren ustez, euskal zinema Euskal Herrian ekoiztutakoa da; berdin dio, aldiz, zuzendaria euskalduna ez bada eta filma Hego Euskal Herritik kanpo errodatzen bada. Beraien pelikula errodatzen amaitzeko egun batzuk besterik ez zaizkie falta, eta aurreikuspenak betez gero, aurten estreinatuko dute. Carlos Juarez EPE-APV euskal ekoizleen elkarteko presidentearen esanetan, berriz, euskal industriaren maila baxua da eta, ondorioz, ezin daiteke euskal zinemataz hitz egin. Bestetik, Joxe Portela IBAIA euskal ekoizleen bigarren elkarteko zuzendariak dio, zinemak eta kulturak aurrekontu publikoen zatirik txikiena hartzen dutela beti. Guztira, 72 euskal ekoiztetxeren ardura hartzen dute bi elkarteek, eta badirudi enpresa gehiei direla maila baxua duen industriarentzako. Bada, horietatik hamabik bakarrik dute zinema pantailetara helduko den proiektu bat garatzeko ahalmen ekonomikoa. Euskal zinema izan ala ez izan, arazo ekonomikoak argudiatzen dituzte gehienek.
Eusko Jaurlaritzak aste honetan argitaratu du ikus-entzunezkoen sorrera, garapena eta produkzioa sustatzeko diru-laguntzak 2013. urterako: 1.496.000 euro –nahiz eta kopurua zerbait handitu daitekeen gero-. Iazko zenbateko bera da, baina dagoeneko ezin zaio kopuru horri gehitu Espainiako Ministerioak hizkuntza ofizialkidetan egindako ikus-entzunezkoak sustatzeko zuen diru poltsa (milioi bat euro euskarazko ekoizpenentzako), izan ere, laguntza hori kentzea erabaki zuen iaz. Hala, euskal zinemak 2012an izandako aurrekontuaren erdia izango du aurten. Egoera horri gehitu behar zaio 2007an Jaurlaritzak ikus-entzunezko produkzioa sustatzeko finantziazio Dekretua bertan behera utzi izana aurten. Gauzak hala, ETBren laguntza erabakigarria izango da euskal zinemarentzako.
Gure pelikulen audientziak ere ez du apenas laguntzen. Datuak urtetik urtera okerragoak dira; jada, “militantziak” ere ez duela balio dio Portelak. ‘80 egunean’ (2010) euskarazko pelikulak, adibidez, Frantzian Espainian baino datu hobeak lortu ditu. Film luzeak 22.087 ikusle bakarrik batu ditu Espainian, eta haren orain arteko diru-bilketa 1.227.208,40 eurokoa da. Euskal film baten aurrekontu medioa 1,5 milioi eurokoa bada, normala da Garañok dioen bezala 2 milioi euroko pelikula bat egiteko kanpora joan behar izatea. Horregatik, asko dira Bartzelonara eta Madrilera aukera gehiagoren bila joan diren euskal zinemagileak (Alex de la Iglesia, Enrique Urbizu, Pablo Berger, Julio Medem, Imanol Uribe, etab.). Baina hor ere antzeman dute ikus-entzunezko produkzioaren beherakada nabarmena; bereziki publizitate eta bideo korporatiboen ekoizpenean –zinemagile askorentzat bizirauteko lan osagarria zena-. Hala ere, badira gure lurraldea utzi behar izan duten zinemagileekin dramarik egin nahi ez dutenak. Ikuspegi baikorragoa dutenak, alegia.
Donostiako Zinemaldiako zuzendariaren hitzetan, esaterako, gure industriaren tamaina txikia bada ere, egonkorra da. Jose Luis Rebordinosen ustez, urtean pelikula bat edo bi egiten duten ekoiztetxeak daude; “beste batzuk, ordea, denbora gehiago eman dezakete, baina gutxika katalogo interesgarria osatzen da”. Dena den, aurten Zinemiran -Zinemadiaren baitan euskal zinemari eskainitako espazioan- jartzeko pelikulen bilaketa konplikatuagoa izango dela aitortzen du Rebordinosek, produkzio kopurua txikiagoa baita. Horregatik, bere iritziz, subentzioek ez dute proiektuaren zutabe nagusia izan behar, inbertsioetarako zerga pizgarriak sustatu behar direla uste du, eta horretan EITBren funtzioa “klabea” da. “Kanpora irten behar dugu, eta bide horretan lortu kanpoko ekoizleengan gure proiektuekiko interesa piztea”.
Zinema egiteko eta kontsumitzeko eredu berriei ere egin behar zaie erreferentzia. Interneten etorrerak erabat aldatu baititu zinemaren etekin bideak. Edukiak erreproduzitzeko formatu eta plataforma berriek, aldiz, zinema kontsumitzeko modu berriak zabaldu dituzte. Ondorioz, zinema areto askoren itxiera bultzatu dute: Gasteizek ez dauka jatorrizko bertsioan zinema emateko aretorik, Floridak esaterako asteko azken saioak kendu ditu, Bilboko Multis aretoak bezalaxe; Donostiak bakarrik mantentzen du zinema independentearen kartelera bakarra. “Zientzia-fikziozko pelikula bat egin nahi duen euskal zinemagile batek oso zaila dauka gurean egin nahi badu”, dio Carlos Juarez ekoizleak. Ez horretan bakarrik, “gurean hezi nahi badu ere gaizki dauka”. Ez dago Hego Euskal Herrian erreferentziazko euskal zinema eskolarik. Ez teknikoak, ezta aktoreak trabatzeko ere. Soilik, EHUko eta Mondragon Unibertsitateko Huheziko ikus-entzunezko komunikazioko graduak daude (atzo inauguratu zuten azken horren fakultate berria). Horrez gainera, bizi dugun krisi ekonomikoak hainbat proiekturen etetea bultzatu du: Zinealdea. Oiartzungo poligonoan zinema laborategi, aldagela, entsegu gelak eta hainbat bulego hartzeko proiektua geldirik dago orain bi urtetatik.
Euskal zinemak kostata eutsiko dio datozen urteotan 2000ko hamarkadan hasitako bide zidorrari, non 2005etik 2010era bitartean, gutxienez, urtero errodatu zen fikziozko euskarazko film luze bat (2008an izan ezik) –lau edo bost pelikula egin zireneko urte onak ere izan ziren tartean-. Hala, guztira, nekez egingo dira hamar lan 2013an –hori bai, fikziozko lanen, dokumentalen eta animaziozko lanen artean-. Zorte piska batekin, euskarazko bi film luze egingo dira: ‘Loreak errepidean’ eta ‘Amaren Eskuak’.
Iturria: El cine vasco se funde a negro – Bloga
Miren Manias
Irudiz eta euskaraz 