Euskal literatur lanetan oinarritutako filmei buruzko artikulu bat idatzi behar nuela esan nion lagun bati eta honek “hori azkar batean amaituko duzu, ezta?” umoretsu batekin erantzun zidan. Baina segituan memoriari astindu bat eman, eta zerrenda nahiko luzea zela konturatu ginen. Ea errepaso osoa egiteko adina espazio daukadan.
1985. urtera egin behar dugu atzera lehenik eta behin: urte horretan EITBk bere gain hartu zuen garaiko hiru euskal nobela pantailara eramateko ardura. Anjel Lertxundik berak burutu zuen Hamaseigarrenean Aidanez (1983) bere nobelaren adaptazio
zinematografikoa. Ramón Saizarbitoriaren Ehun Metro (1976) eleberri laburra iruditan jartzeko, berriz, Alfonso Ungría kokatu zen kamera atzean. Eta Arantxa Urretabizkaiaren Zergatik, panpox (1979) intimoaren bertsio zinematografikoa Xabier Elorriagak sinatuta dator.
Hamarkada hartako beste liburu inportante batek, Bernardo Atxagaren Obabakoak (1988), gehixeago itxaron beharko zuen zine-aretoetara ailegatzeko. Montxo Armendariz zuzendari nafarrak egingo du ahalegina 2004. urtean, eta gazteleraz, bere bertsioari Obaba izena jarriz. Euskal letretako beste lan saritu batek, Unai Elorriagaren SPrako Tranbia (2001) nobelak, antzeko patua izango du: gazteleraz egindako adaptazioa, kasu honetan izenburu berri batekin, Un poco de chocolate (Aitzol Aramaio, 2008). Iñaki Zabaletaren 110. Streeteko Geltokia ere, aldaketa askorekin, gazteleraz heldu zen pantailara, Menos que cero (Ernesto Tellería, 1996) izenburu berriarekin.
Azken urte hauetan, euskarazko zineak loratze txiki bat bizi izan du, eta berriz jo da literaturarengan, zinerako iturri agortezina izaki. Egile kontsakratuak itzuli dira, esate baterako: hor daukagu Atxagaren beste nobela bat, Bi Anai (1985), pantailara helduz Imanol Rayo zuzendari gazteari esker (2011). Edota Anjel Lertxundiren Zorion perfektua (2002), Jabi Elortegik errodatuko zuena 2009an.
Baina euskal letrek best-sellerrik eman badute, hori Joxean Sagastizabalek 1994an argitaratutako Kutsidazu bidea, Ixabel da. Eta hau ere ikus-entzunezkora pasa da, jakina. Euskaltegietako eleberririk kutunena pantaila txikira –telezail gisa– zein handira –film luze gisa – eraman izan da, Fernando Bernues eta Mireia Gabilondori esker, 2006an.
Eta pantaila txikia ere sartu dugunez errepaso honetan, aipa dezadan halaber Atxagaren Zeru horiek (1995) nobela, zeinek telefilmaren forma hartu zuen Aizpea Goenagaren ardurapean, 2005ean.
Eta euskal literaturak pantailara salto gehiago egin behar dituela badakigu. Aurki, esate baterako, Karmele Jaioren Amaren eskuak (2006) eleberri arrakastatsua ailegatuko baita zine-aretoetara. Mireia Gabilondok hartu du berriz ere literatura zine bihurtzeko lana.
Edozein kasutan, euskal literaturaz gozatzeko, badakizu: irakurri edo ikusi, zure esku dago.
Katixa Agirrek Elkar aldizkarirako idatzia, 2013ko udaberriko alean.
Irudiz eta euskaraz 