Imanol Rayok eta Koldo Almandozek esan zutena

Atzo euskal zinemari dedikatutako eguna izan zen EHUko  Gizarte eta Komunikazio zientzien fakultatean, zart kulturaren ekimenez. Goizez, film emanaldia izan genuen (Bi Anai aurrena, eta Almandozen hainbat film labur gero) eta arratsaldean eztabaida eta hausnarketarako abagunea izan zen.

Berria egunkariak  horrela kontatu du atzo hitz egin zena:

Industriarik ez duela, areto handietan estreinaldirik ezin duela egin, eta urtez urte ikusleak ere urrituz doazela: euskal zinemagintza putzu bat dela. Hori da, finean, Koldo Almandoz zinemagilearen iritzia (Donostia, 1973). Kritiko mintzo da, baina ez da negarrez ari. Kontrara. «Euskarazko zinemak daukan abantailarik handienetariko bat da beti putzuan egon dela. Lehen putzuan zegoen. Orain putzuan dago, eta epe ertainean ez da putzutik aterako. Egin behar dena da busti, eta zapaburuen modura ibili». Merkatuaz libre. Nork bere obsesioei adi. Sortzaile. Zinemara itzuli du Ramon Saizarbitoriak literaturaz egindako gogoeta. «Gauzak egin behar dira. Eta egin behar dira gustuagatik. Zinema borroka bat da».

Iñigo Astizek sinatzen duen berri osoa irakur daiteke hemen.

Euskal letrak pantailan

Euskal literatur lanetan oinarritutako filmei buruzko artikulu bat idatzi behar nuela esan nion lagun bati eta honek “hori azkar batean amaituko duzu, ezta?” umoretsu batekin erantzun zidan. Baina segituan memoriari astindu bat eman, eta zerrenda nahiko luzea zela konturatu ginen. Ea errepaso osoa egiteko adina espazio daukadan.

1985. urtera egin behar dugu atzera lehenik eta behin: urte horretan EITBk bere gain hartu zuen garaiko hiru euskal nobela pantailara eramateko ardura. Anjel Lertxundik berak burutu zuen Hamaseigarrenean Aidanez (1983) bere nobelaren adaptazio

zinematografikoa. Ramón Saizarbitoriaren Ehun Metro (1976) eleberri laburra iruditan jartzeko, berriz, Alfonso Ungría kokatu zen kamera atzean. Eta Arantxa Urretabizkaiaren Zergatik, panpox (1979) intimoaren bertsio zinematografikoa Xabier Elorriagak sinatuta dator.

Hamarkada hartako beste liburu inportante batek, Bernardo Atxagaren Obabakoak (1988), gehixeago itxaron beharko zuen zine-aretoetara ailegatzeko. Montxo Armendariz zuzendari nafarrak egingo du ahalegina 2004. urtean, eta gazteleraz, bere bertsioari Obaba izena jarriz. Euskal letretako beste lan saritu batek, Unai Elorriagaren SPrako Tranbia (2001) nobelak, antzeko patua izango du: gazteleraz egindako adaptazioa, kasu honetan izenburu berri batekin, Un poco de chocolate (Aitzol Aramaio, 2008). Iñaki Zabaletaren 110. Streeteko Geltokia ere, aldaketa askorekin, gazteleraz heldu zen pantailara, Menos que cero (Ernesto Tellería, 1996) izenburu berriarekin.

Azken urte hauetan, euskarazko zineak loratze txiki bat bizi izan du, eta berriz jo da literaturarengan, zinerako iturri agortezina izaki. Egile kontsakratuak itzuli dira, esate baterako: hor daukagu Atxagaren beste nobela bat, Bi Anai (1985), pantailara helduz Imanol Rayo zuzendari gazteari esker (2011). Edota Anjel Lertxundiren Zorion perfektua (2002), Jabi Elortegik errodatuko zuena 2009an.

Baina euskal letrek best-sellerrik eman badute, hori Joxean Sagastizabalek 1994an argitaratutako Kutsidazu bidea, Ixabel da. Eta hau ere ikus-entzunezkora pasa da, jakina. Euskaltegietako eleberririk kutunena pantaila txikira –telezail gisa– zein handira –film luze gisa – eraman izan da, Fernando Bernues eta Mireia Gabilondori esker, 2006an.

Eta pantaila txikia ere sartu dugunez errepaso honetan, aipa dezadan halaber Atxagaren Zeru horiek (1995) nobela, zeinek telefilmaren forma hartu zuen Aizpea Goenagaren ardurapean, 2005ean.

Eta euskal literaturak pantailara salto gehiago egin behar dituela badakigu. Aurki, esate baterako, Karmele Jaioren Amaren eskuak (2006) eleberri arrakastatsua ailegatuko baita zine-aretoetara. Mireia Gabilondok hartu du berriz ere literatura zine bihurtzeko lana.

Edozein kasutan, euskal literaturaz gozatzeko, badakizu: irakurri edo ikusi, zure esku dago.

Katixa Agirrek Elkar aldizkarirako idatzia, 2013ko udaberriko alean.

Urola Kostako Hitzak Miriam Frances elkarrizketatu du

Euskal zinemagintzaren inguruan dagoen «hutsunea» betetzeko erreminta eraginkorra delakoan da azkoitiarra. «Akademikoki ez da asko landu azken urteetako euskal zinemagintza. Euskal zinemagintzaz asko teorizatu zen bere garaian, baina hamabi urteko hutsunea egon zen, ez zen euskarazko filmerik egin tarte horretan. Orain, abiadura pixkat hartu duenez, gaia aztertzeko modukoa dela iruditzen zaigu».

Horrela mintzatzen da Miriam Frances Urola Kostako Hitzan, gaur argitaratu den gure blogari buruzko erreportajean. Elkarrizketa osoa hemen irakurgai.

Euskal zinea Donostiako Zinemaldian

(Donostiako 60. Zinemalditik itzuli ostean idatzitako testua, Gaur8 gehigarrian argitaratua 2012ko urriaren 5ean)

Amaitu da Zinemaldia, atera naiz burbuilatik, itzuli naiz bizitza arruntera. Eta benetan, zeinen arrunta den bizitza filmetatik kanpo. Utz nazazue, beraz, soilik lerro hauen bitartez bada ere, burbuilara itzultzen. Donostia ederrera, Kursaaleko gauetara, Antiguo Berrirako pelegrinazioetara.

Berezia izan da aurtengo Zinemaldia niretzako. Berezia izan zen orain dela hamahiru urte Gazteriaren Sariaren epaimahaian ibili nintzenean, eta are bereziagoa izan da aurtengoa Serbitzu sarian epaimahaikide ibili naizelako. Estatus honi esker, gertutik ikusi dut Dustin Hoffman emozioak azpiratuta, negar-zotinka, eta are gertuagotik Ewan McGregor etsipen disimulatuaz argazkilarien aurrean posatzen.

Baina Hollywoodeko izarrak, festak eta akreditatuentzako doakoak ziren garagardoak anekdota hutsak –anekdota ederrak– baino ez dira. Benetako gertaerak zine-aretoetan eman dira. Luzaroan gogoratuko ditudan horiek.

Serbitzu saria (bai, esez) Euskal Herrian ekoitzitako film onenari ematen zaio, eta film hori edozein sailetakoa izan daiteke. Zinemira sailetik Zabaltegira egiten genuen salto, beraz, eta handik, askotan korrika, Zuzendari Berrien sailera. Aitortu behar dut itxaropen mugatuarekin hasi nuela euskal zinean barrena egin beharreko tour partikular hau. Zine txikia, amateurra, industriarik gabekoa, diglosikoa, nahi eta ezinaren erakusgarria… eta gainera krisi bikoitz batean murgilduta dagoena (zinea beti baitago krisian, eta orain, gainera, krisi globalaren testuinguruan). Horra hor klixe ilunenak marrazten zuen egoera.

Eta o!, sorpresa. Ahoa bete hortz utzi nau Zinemaldian ikusitakoak. Ez dakit doako garagardoek nigan sortzen duten euforiapean ari ote naizen idazten oraindik, baina utz nazazue euforia hau zuekin partekatzen, mesedez.

Kalitatezko zinea ikusi dugu. Euskal produkzioek kalitatea dute. Berriz esango dut: pelikula onak. Ezaugarri komun bat aipatu beharko banu, esango nuke ez dagoela ezaugarri komunik: denetarikoa da euskal zinea. Produkzio umilak eta anbizio handikoak. Euskara, ingelesa, errusiera, gaztelania eta hainbat hizkuntza darabilena.

Annapurnatik Southamptonera garamatzana, eta Kazakhstanetik Baztango bailarara. Bilbo bonbardatutik Isozaki dorreen Bilbora. Dokumentalak, dokumental (erdi) faltsuak, komedia erromantikoak, animaziozko filmak, drama siberiarrak, film historikoak…

Eta hau guztia hamar filmen lagin txiki batean. Beste hainbeste kanpoan gelditu direla jakinda. (Barrura begiratzeko leihoak, adibidez, Aquariumeko pase berezi batean ikusteko aukera izan genuen, Zinemaldiaren zurrunbiloaren erdian).

Euskararen presentzia ere azpimarratzeko modukoa da Euskal Herrian egiten den zinearen lagina izan nahi duen sorta honetan. Gogora dezagun 12 urtez euskara pantaila handitik baztertuta egon dela, 2005en “Aupa, Etxebeste!” estreinatu zen arte. Ez dakit konturatzen garen hutsune horren dramaz, eta ez dakit konturatzen ote garen euskarazko produkzioen susperraldi apal baina egonkor honen garrantzi itzelaz.

Bypass

Serbitzu Sariaren hautagaiek aukeratu duten euskara ere anitza da, soinu eta musika desberdinekoa. Zuloakek darabilen euskara zikina (alua eta zakila baino hitz gogorragoak behar ditugula gogorarazten diguna), Bypasseko pertsonaiek darabilten euskara urbano eta standarra (zenbat kalte egin dion amodioak sexuari!), XVII. mendeko Baztango euskara primeran errekreatuta Baztan filmean (Antxo, hator hune! Bai, jaune!).

Aipatutako hiru film hauek hil honetan bertan izango dira ikusgai zine-aretoetan. Burbuilan sartu nahi duzuenontzat. Euskal zinea zertan den jakin nahi duzuenontzat. Euskal zinea existitzen den edo ez den zalantzan zaudetenontzat. Euskal zinea gure imajinazioaren mugetatik harago doala beldurrik gabe deskubritu nahi dutenentzat.

 

 

Zinema eta Bertsoa I. Sarrera. (Josu Martinez)

Bertsolaritza eta zinema. Zinema eta bertsolaritza. Horra hor, lehen begiratuan ezkontzen zail zaizkigun hitz bi. Historian zehar, zinemak oso gutxitan erreparatu baitio bertsolaritzari. Bertsolariak gutxitan agertu baitira pantaila handian. Arraroa lirudike horrek, biak arte popularrak izanik: hala bertsoa nola zinema, herri xeheari zuzenduak izan dira beti eta elite kultuek, maiz, inmoralkeria, denbora-pasa edo arlotekeria gisa gutxietsi dituzte.

Baina izaera herrikoi horretaz aparte, gutxi dute ikustekorik beren artean. Adibidez, hilabeteak behar izaten dira film bat egiteko; bertso bat osatzeko, berriz, segundoak. Film bat ekoizteko hainbat lagun dira beharrezko, atzean industria oso bat dutela; bertso bat kantatzeko aski da eskuak poltsikoetan dituen pertsona bakarrarekin. Arte guztietan garestiena da zinema; bertsoa baino gauza merkeagorik ez dago.

“Gipuzkoa” filma, Pio Caro Baroja 1979.

Hala ere, ez dut uste bien arteko harremanik eza ezberdintasun horietan bilatu behar denik. Cow Boy-ek ere, a priori, gutxi dute ikustekorik zeluloidearekin, eta milioika film egin dira haien inguruan. Bertsoa zineman azaldu ez izanaren arrazoi nagusia sinpleagoa da: Euskal Herria bera ere ez bada zinema-aretoetan sekula existitu… nola agertuko ziren, bada, bertsolariak? Euskal Herria pantailetatik kanpo egon da zinemaren lehen ehun urteotan. Euskaldunok ez dugu sekula Euskal Zinemarik izan; beraz, salbuespen urri batzuk kenduta, besteen begiradaren mende egon gara beti (eta dena esaten hasita, ez digute gehiegitan begiratu). Hala, historian zehar bertsolariak agertu diren film urrietan, zinemagileak gutxitan ulertu du zer ari zen grabatzen. Bitxikeria-ri, Urrezko ondarea-ri, edo Biografia liluragarria-ri erreparatu dio; baina ia inoiz ez bertsoari berari.

Edozelan ere, Historiak perla bakan batzuk utzi dizkigu. Azter ditzagun, bada; zinemak berezkoa duen memoria gordailu-izaeraren baitan, hainbat kontu interesgarri aurkituko baitugu.

Bihartik aurrera egingo dugu hori. Egunero perla bat.

JOSU MARTINEZ

* OHARRA: Testu hau, jatorrian, BERTSOLARI aldizkarian publikatu zen, 2011ko udazkenean.

Euskal zinema lozorrotik esnatzen

2007an dagoeneko esnatzen ari zen euskal zinema bati buruz hitz egiten zen. Hona hemen Eriz Zapirainek zuzendu eta  Orio Produkzioak-ek ekoiztutako dokumentala. (Pantaila osoan ikus daiteke)

http://bcove.me/vypfzwhc

(bideo txertatua kendu egin dut, autoplay aukera ezin nuelako baztertu)